Type verslag: Oordeelvorming.Algemene informatie:
Marga Minco, Het Bittere Kruid
©1957, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam
Eerste druk mei 1957
Drieënveertigste druk mei 2001
ISBN 90 351 2330 1
90 pagina's
Genre: Novelle
Samenvatting
Marga komt met haar ouders terug in Breda, nadat ze waren gevlucht voor de Duitsers. Haar vader vindt het nog niet nodig om voor de Duitsers onder te duiken, omdat hij denkt dat het zo'n vaart niet zal lopen. Vroeger al was Marga lastig gevallen door kinderen omdat ze joods was, en ook kon ze herinneren dat er altijd afstandelijk en bang werd gedaan als ze bijvoorbeeld iemand uitnodigde om naar binnen te komen. Ze vindt het ook moeilijk dat alles onder de bezetting verboden was. Toen Marga het eerste jaar van de oorlog ziek werd, verhuisde de familie naar Amersfoort en trokken bij haar broer Dave en zijn vrouw Lotte gingen inwonen. Marga moest kuren ondergaan in het ziekenhuis. Op een dag komt vader thuis met de sterren die goed worden ontvangen door iedereen.
Vader en Dave krijgen een oproep voor het werkkamp, maar worden beide afgekeurd, omdat vader huidaandoeningen heeft en Dave iets uit een flesje heeft genomen dat hem ziek maakte. Een niet-joods buurmeisje neemt, bij een bezoek om een tennisracket een heleboel van Marga's spullen mee, omdat zij ze mooi vindt en Marga zegt dat ze ze mee mag nemen, want zij zal er waarschijnlijk toch geen gebruik van maken als ze weggaat. Om hen heen duiken steeds meer mensen onder. Toch wil vader nog niet onderduiken, ondanks dat er wel razzia's worden gehouden. Ook Bettie wordt door de razzia's opgepakt.
Als Marga, Dave en Lotte een oproep krijgen, komen ze daar onderuit door de dokter een attest achtergelaten had voor Marga en Dave. Lotte mocht blijven om Marga en Dave te verzorgen. Marga's ouders moesten in een ghetto in Amsterdam gaan wonen, omdat ze over de vijftig waren.
Op een dag heeft Marga genoeg van het rondlopen in haar pyjama de hele dag. Ze gaat met de trein, wat zeer gevaarlijk was, naar Amsterdam om haar ouders op te zoeken. Veel mensen om hen heen duiken onder, maar de familie van Marga nog steeds niet omdat ze er het geld niet voor hebben en omdat vader optimistisch blijft en hoopt dat het misschien niet nodig zou zijn. Dave en Lotte wonen inmiddels ook in Amsterdam en naar hen gaat ze als haar ouders op een avond door de Duitsers worden opgepakt en zij nog net door de achterdeur kan ontglippen. Omdat haar identiteitspas in handen was gekomen van de Duitsers ( hij zat nog in haar jas, die ze in het huis van haar ouders had moeten laten hangen) onderging Marga een metamorfose; haar haar werd gebleekt. Toch besluiten ze om naar Utrecht te gaan om daar onder te duiken, maar op het station worden Lotte en Dave opgepakt. Marga redt het naar Utrecht, maar kan niet bij het onderduikadres terecht. Ze gaat weer terug naar Amsterdam en wordt daar door een jongen, Wout, geholpen met een ander adres te zoeken. Omdat er of weinig plaats was, of omdat ze moest betalen en haar geld opraakte, moest Marga een aantal keren van onderduikadres wisselen. Tot na de oorlog verblijft ze in Heemstede. Na de oorlog gaat ze haar oom en tante opzoeken in Zeist. Zij zijn niet opgepakt omdat haar tante Nederlands was. Haar oom kon nog steeds niet begrijpen dat zijn familie allemaal dood was en ging ook elke dag naar de tramhalte om te kijken of ze niet toevallig langs kwamen. Toen haar oom gestorven was en Marga haar tante nog eens op ging zoeken zag ze ook de tramhalte waar hij altijd had gezeten. Alleen zij beseft wel dat noch haar ouders noch Bettie, Dave of Lotte ooit terug zouden komen.
Persoonlijke mening en onderbouwing
Het Bittere Kruid is een mooi en (zeker voor die tijd) vernieuwend boek, waarin de joodse cultuur en de eigen ervaringen van de schrijfster een grote rol spelen. Vernieuwend, omdat de opbouw zeer origineel is: de lezer volgt de hoofdpersoon vanaf en tot een bepaald moment in haar leven. Dan is het verhaal eigenlijk afgelopen, maar volgt er een epiloog die nog een klein tijdsbestek overlapt. De eerste verhaallijn loopt in het eerste jaar van de oorlog, de tweede als de oorlog juist afgelopen is. Dit effect geeft de lezer een gevoel dat je ook bij bepaalde poëzie kunt krijgen, beter bekend als "Huh?" Deze vorm van opbouw was mij in proza nog redelijk onbekend en stond mij erg aan.
Het verhaal wekt ook emoties op: ik kreeg echt een vervelend gevoel in mij. Waar was de mens mee bezig? Het eeuwige reizen omdat je vervolgd wordt, de mensen die zeggen "Je kunt hier echt niet blijven..." Ik heb ook een breder beeld gekregen van het type mens in de tijd van de Tweede Wereldoorlog. Deze mens was anders, deels door de tijd waarin hij leefde, deels door de verbittering van de oorlogstijd. Het zuinige, doch gulle. Het vriendelijke, doch norse. Het wrede én menslievende. Tegenstellingen en paradoxen vliegen je om de oren. Dit maakt het verhaal levendiger, en dus mooier.
Interessant om te melden is ook dat er door de schrijfster absoluut geen meningen worden gegeven en nu ik dit schrijf en nalees, wordt mij ineens een bijzonder aspect van het boek duidelijk: helemaal nergens wordt door haar ook maar íets negatiefs gezegd over de Duitsers. Het enige wat in het boek staat, is het verhaal van een 10-jarig meisje in de Tweede Wereldoorlog. Uniek.
Ook omdát het slechts een ooggetuigenverslag is, draagt dit bij aan de realiteit en waarschijnlijkheid van het verhaal. Het komt recht en persoonlijk op de lezer over. De enige bedoeling die in het boek wordt uitgelicht, is de visie van een jong, weliswaar joods meisje over de Tweede Wereldoorlog, maar het blijft desondanks strikt objectief. Door deze ongekende manier van schrijven sprak dit boek mij erg aan. Het is ook zonder twijfel dat dit boek onder de literatuur moet worden geschaard, want afgezien wan de beperkte lengte en de redelijk eenvoudige manier van schrijven, (hoewel de woordkeuze van 1957 met haar dure woorden altijd mooi overkomt,) draagt het boek vernieuwende elementen en kenmerken van goede poëzie met zich mee. Mee door een land met geschiedenis, dat de Oorlog waarschijnlijk nooit geheel zal herinneren zoals hij werkelijk was, maar dit boek heeft me ervan overtuigt dat dit toch wel erg in de buurt ligt.
